26 oktober, 2020

Troost zoeken bij Spinoza


In 2000 promoveerde Siebe Thissen op de Spinozisten, een filosofische beweging van het fin-de-siècle. Spinoza werd herontdekt, of liever: ontdekt, en op eigen wijze geïnterpreteerd. Het startschot van de interesse in Spinoza in de negentiende eeuw was de roman Akbar *) van P.A.S. van Limburg Brouwer. Het verhaal van een van huis uit islamitische keizer van wat nu India wordt genoemd, een keizer die een synthese van godsdiensten zou hebben nagestreefd omdat in elk ervan wel iets waars steekt. Een streven dat tevens zijn lot bezegeld zou hebben.

 Veel van de spinozisten van toen bevonden zich ter linkerzijde, waren "zelfs" anarchist. Die interesse voor Spinoza ebde langzaam weg. Theun de Vries en het echtpaar Romein presenteerden hem als Groot Nederlander, in dagen waarin Nederland zich terecht bedreigd mocht voelen. Maar Nederland bestond niet eens in de tijd van Spinoza, en hij ontliep ternauwernood het lot van de gebroeders De Witt toen zij gelyncht werden. Of van zijn geestverwant Adriaan Koerbagh, die tot het rasphuis werd veroordeeld vanwege zijn godsopvatting. God en de natuur zijn één, men eert God meer met een boswandeling dan met een dienst in een kerk. Een idee waar nu geen straf meer op staat en waarover men ook in de Kerk zelf niet zal fronsen. Koerbagh bezweek in het rasphuis, is dus in feite doodgemarteld. Ach, die verlichte zeventiende eeuw in de Republiek. 

Is er een nieuwe spinozistische golf? Er zijn nieuwe vertalingen van zijn hoofdwerken, waarvan een door Wim Klever, die zich al jaren aandient als ambassadeur van Spinoza hier en nu. Toen zijn dochter Kamerlid was voor de Wildersclub uitte hij zich als islambestrijder, zich daarbij beroepend op Spinoza zelf. Hij is nog steeds knetterrechts maar verkondigt niet meer dat soort praat die op zijn minst zijn goede trouw aangaande Spinoza deed betwijfelen (en dat is jammer, ik ben een paar jaar mede zijn uitgever geweest). Er is de vraag: hebben wij troost nodig in deze dagen van oplaaiend fascisme en een pandemie? De vraag is zo goed als retorisch. Is die troost bij Spinoza te vinden? Jos Scheren en Wijnand Duyvendak vinden van wel - Jos zal niet aan zijn eigen dood gedacht hebben terwijl hij meewerkte aan een boek over de filosoof van de vreugde, die stelt dat de staat er is om de vrijheid te waarborgen. Nee, de schrijvers zijn geen anarchisten, dat hoeft natuurlijk ook niet. Misschien is het een idee om een serie te maken van "Politieke troost". Een vrij mens denkt niet aan de dood maar aan het leven. Maar die wolk van de dood van een medestrijder-van-vroeger na het voltooien van het boek blijft hangen. Ik vind geen troost bij Spinoza, maar prijs de intentie van de schrijvers. Hier laat ik het bij. 

- Jos Scheren & Wijnand Duyvendak, Politieke troost van Spinoza. S.l.: Starfish Books, 2020. 167p. €15,- *) In het nieuwe westen van Amsterdam is een straat die de titel van de roman draagt. Het is de vraag of die naam zo gezien wordt door het publiek.

Geen opmerkingen: