Hoe de VVD en aanhang Nederland tegen hoge kosten onveilig maken

Het is natuurlijk niet toevallig dat de VVD de nonvaleurigsten uit hun grote assortiment van non-valeurs inzet op het ministerie dat ooit Verkeer & Waterstaat heette. Harbers? Rijkswaterstaat, dat er ooit voor moest zorgen dat havens werden aangelegd en overstromingen uitbleven. Door ideologisch ingegeven bezuinigingen uitgekleed zodat er nietswetende managers overbleven die zelfs niet op de centen kunnen letten:

De door een blunder van Rijkswaterstaat ontspoorde renovatie van de Afsluitdijk gaat de overheid zeker 358 miljoen euro meer kosten. Daar komt nog een flink bedrag bovenop voor het vernieuwen van de spuisluizen, een klus die opnieuw aanbesteed moet worden. De totale kosten van de renovatie, inclusief 25 jaar onderhoud, lopen daardoor op tot 2 miljard euro, ruim een miljard meer dan aanvankelijk geraamd werd. (...) Deskundigen wijten de blunder van Rijkswaterstaat aan het verval van de organisatie. Duizenden, vooral technische, arbeidskrachten verdwenen omdat die kennis aan ‘de markt’ zou kunnen worden overgelaten.(...) Al in het jaarverslag 2005 van de Raad van State uitte toenmalig vicepresident Herman Tjeek Willink kritiek op Rijkswaterstaat: ‘Door het uitbesteden van steeds meer taken is de inhoudelijke deskundigheid sterk verminderd.’

Volkskrant

Tegen het nieuwste anti-imperialisme

 

Opgediept uit de Koude Oorlog, toen ook David Horowitz tegen de oorlog tegen Vietnam 1) en het imperialisme was – imperialisme dat als begrip in die jaren onlosmakelijk verbonden was met de Verenigde Staten – wordt nu door de apologeten van de aanval op Oekraïne de zelfgekozen benaming “anti-imperialist” gebruikt. Imperialisme, dat was de VS, dat wisten ze in Moskou en Peking ook heel goed in die tijden van weleer. En ze hebben een poot om op te staan: uiteraard heeft de VS zich als imperialistische macht ook na de val van de Muur volop laten kennen. Panamá, Irak (twee keer), Afghanistan, Libië en allerhande weinig openlijke legeroptredens in Afrika.

En de basis van dat verlengstuk van Europa de VS is de overweldiging van de inheemse volkeren (“manifest destiny”, “from sea to shining sea”) en de fysieke roof van mensen in Afrika. De nazaten van de overweldigden zijn een blijvend getuigenis tegen alle pretenties die bij de witte bevolking van de VS rondwaren. Maar daarover verder niet nu.

Dat de Verenigde Staten een imperialistische macht zijn wil niet zeggen dat de andere grote mogendheden dat niet zijn. De eigen etikettering als anti-imperialisten van de zalvende vredespredikers (oftewel: Oekraïne moet zich maar overgeven, oftewel Noam Chomsky en dergelijken) is gebaseerd op het merkwaardige idee dat “de NAVO” Oekraïne in handen heeft en dat Rusland zich hier gerechtvaardigd tegen verzet.
Welnu, “de NAVO” “zit” niet in Oekraïne. Dit onafhankelijke land had kennelijk een grondwetsartikel waarin de wens tot toetreding werd uitgedrukt. Als nu iets streven naar toetreding heeft bevorderd is het wel de overval van 24 februari jongstleden. Zie ook Zweden en Finland – het laatste land heeft net als Oekraïne en de Baltische landen ervaring met het volgens de zich noemende anti-imperialisten niet bestaande Russische imperialisme.

Ik koester niet de illusie dat deze anti-imperialisten te overtuigen zijn dat er niet zoiets als schuldeloze staatsvorming bestaat en dat er geen staat is die geen nabuurvolkeren heeft onderdrukt. Ja, begin maar bij Nederland en lees bijvoorbeeld de dissertatie van “Kraker Leo” hoe “Nederland” tot stand is gekomen (Goch, dat net zo goed tot “Nederland” had kunnen behoren, bedankte voor de eer na een Republikeins garnizoen “op bezoek” gehad te hebben).
En raadpleeg online het in Estland vervaardigde in het Engels vertaalde Roodboek van de Volkeren in Rusland.

Het is voor zelfbenoemde anti-imperialisten waarschijnlijk moeilijk te bevatten dat het toch echt imperialisme is, het streven naar een groot te beheersen rijk, dat Rusland van Oostzee tot Stille Oceaan/Beringstraat reikt. En dat alle overheerste volkeren kennis hebben mogen maken met de Russische beschavingsarbeid, de taal voorop en het officieel beleden geloof van Moskou daarnaast (de Orthodoxe kerk respectievelijk het marxisme-leninisme naar de snit van Stalin). Een groot deel van het nu nog bestaande Russische Rijk bevindt zich in de arctische zone, streken die nooit dicht bevolkt zijn geweest en dat ook niet zullen worden.

En dienstplichtige soldaten uit die overweldigde gebieden staan in de vuurlinie in Oekraïne om het denkbeeldige broedervolk weer in te lijven bij het Rijk waar ze zelf ooit bij ingelijfd zijn. In Moskou en Sint-Petersburg weten dienstplichtigen er onder uit te komen, de armen en dat zijn vaak niet-Russen, zijn het haasje.

Sint-Petersburg is als een soort opgestoken middelvinger in het pasveroverde land der Ingriërs gesticht naar het model van bewonderd Amsterdam. De Ingriërs zijn in 1937 definitief uitgeroeid.

Als vanuit Oekraïne de wens wordt uitgesproken dat het Russische Rijk na de onvermijdelijke nederlaag uiteenvalt dienen we dat serieus te nemen. Ze hebben ervaring met vanuit Moskou georganiseerde genocide (de Holodomor) en hebben de ervaring van de afgelopen drie maanden.
Uiteraard, alle imperialisme dient bestreden en verslagen te worden. Maar doe niet alsof er geen Russisch en eigenlijk alleen “Amerikaans” imperialisme is.
De tijd van de fellow traveller is echt voorbij, voorbij en o voorgoed voorbij. Hou op met het achter mafiose miljardairs aanlopen.

1) Tegen Vietnam, ja. Niet alleen journalisten gebruiken uitdrukkingen als “in Vietnam” of nog verhullender “Vietnamoorlog” zoals je nu hoort over “oorlog in Oekraïne” en eerder weer “Irakoorlog” of “Golfoorlog”. Hier begint het witwassen al, een soort gelijkwaardigheid van partijen die helemaal niet bestaat. Vietnam heeft de VS niet aangevallen, Oekraïne niet Rusland, Irak de VS niet, enzovoort enzovoort.

– Afbeelding: Karelische vrouw speelt de jouhikko. By Vidgestr – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=87546540

De hooivorken en bommen die de nieuwe wereld vormen

Het was mooi weer, die maandag de negende, gedenkdag van Ulrike Meinhof, en ik begaf mij zoals het betaamt op maandag naar de Amstelveldmarkt. Zoals meestal een te grote verleiding aan planten en zaden, ze gaat portemonnee, draagvermogen en ruimte in de tuin te boven. Maar laat ik niet klagerig doen want dat is in het geheel niet de bedoeling.

Op de markt loopt oud-medestrijdster C. voor mij langs en ik denk erover na of ik haar zal begroeten. Goeie kans dat ze mij niet herkent hier en nu en dan moet je weer van alles uitleggen, van alles wat zeker te maken heeft met wat hier op het Amstelveld te vinden is maar ook teruggaat naar “toen”, de tijd waarin we guerrillatuinierden – een woord dat helemaal nog niet bekend was. Nou ja, ik heb het dus niet gedaan en wie weet leest ze dit, zo niet – hoe dan ook, saluut. Voor zeker anarchistisch tijdschrift heb ik over dat tuinieren dit geschreven.

Wat ik toen niet en nu langzamerhand wel zie is de overeenkomst met bepaalde socialistische – steeds maar kortstondige – ondernemingen van landbezetting (of aankoop van wat steeds slecht bruikbare grond bleek te zijn): Diggers, de kolonies van Purleigh Essex, Blaricum, Laren en zoveel meer. Gemeenschappelijk Grondbezit heette de organisatie van omstreeks 1900 – het betrof ook arbeiderscollectieven/-coöperaties, en in het Nederland van nu is Land van Ons wel degelijk vergelijkbaar. Want geen zinnig mens ter linkerzijde wil een jacobijns/bolsjewistische machtswisseling, die inderdaad alleen op wisseling neerkomt.

In Engeland is er de utopie die wel degelijk plaatsen kent: de revolutie is zonder u begonnen maar u bent welkom om mee te doen.

Als “de revolutie” hooivorken nodig heeft, dan om een eigen ontginning te beginnen. Als er bommen nodig zijn, dan zaadbommen (ze waren zowaar te koop op het Amstelveld…). De benodigde materialen voor de nieuw te bouwen wereld, “in de schoot van de oude”. 

- Afbeelding ontleend aan artikel in Freedom

Een kopje thee houdt geen leger tegen

Oorlog is de afgelopen 125 jaar of meer het breekpunt bij uitstek in de socialistische beweging en zeker in de anarchistische geweest. Kropotkin die de kant van de geallieerden kiest in de Grande Guerre, het is moeilijk te verwerken. In Nederland was de anti-oorlogsbeweging tijdens de Eerste Wereldoorlog op haar manier krachtig. Anarchistische dominees ontwierpen het Dienstweigeringsmanifest, dat aandrong op individuele dienstweigering. Het eigen geweten moest vooropstaan. Met in discussies aangepaste veranderingen werd het ondertekend door vele prominente socialisten en zelfs sociaal-democraten, ook al had de SDAP de mobilisatie in het parlement goedgekeurd. Het was een moedige stap, die menigeen een tijd in de gevangenis heeft doen belanden. Het hing een beetje af van waar het Openbaar Ministerie er over te zeggen had: niet overal kwamen de ondertekenaars in de nor. Maar het oproepen tot verzet tegen (voorbereiding van) geweld was verboden en is dat nog lang gebleven. En dienstweigering, laat staan totaalweigering, bleef een moeilijke zaak. Nederland had het betrekkelijke voordeel van de neutraliteit, '14-'18. Spanje 1936 was voor de in doorsnee ethisch gezinde en geweldloze Nederlandse anarchistische beweging, in feite georganiseerd in de Internationale Antimilitaristische Vereniging (eigenlijk niet internationaal, ooit opgericht door Domela), een zwaar breekpunt. Gewapend verzet tegen de fascisten, deelname zelfs aan een regering, paste dit bij de zuiverheid van de idee? De toch al kleiner geworden beweging spatte uiteen en pogingen tot lijmen liepen vast op de bezetting van Nederland door nazi-Duitsland. Ja, er hebben anarchisten in het verzet gezeten. Nee, niet alle. Er waren er ook die redeneerden: staat=staat, wat maakt het uit. Mijn eigen anarchisme is nooit zo direct op de proef gesteld, godlof mag ik zeggen. Maar dat betekent niet dat ik gemakkelijk op een afstand "ach ja, staat is staat" geen partij hoefde te kiezen. En om nog iets over het historisch Nederlands anarchisme van de vorige eeuw te zeggen: Felix Ortt was ongetwijfeld de prominentste Nederlandse christen-anarchist. In 1940 was het de keuze: staat=staat of enige vorm van verzet. Hij had onderduikers, zijn zoon zat daadwerkelijk in gewapend verzet en is auf der Flucht erschossen. Of het deze ervaring in directe eigen kring een rol speelde bij zijn verklaring achteraf: als ik jonger was geweest had ik ook voor gewapend verzet gekozen (hij was 74 in mei 1940). Een breekpunt voor een principieel geweldloos, ja, weerloos in de geest van Tolstoy, anarchist. Dorothy Day, om een internationaal bekend christen-anarchiste te noemen, betreurde het dat de katholieke kerk, waar zij zo volledig voor gekozen had, in de Spaanse oorlog aan de kant van de fascisten stond.

Never send to know for whom the bell tolls It tolls for thee

Bepleitten de broeders Berrigan dat de Vietnamezen het leger van de VS met een kopje thee moesten ontvangen? Maakte het Dorothy Day tenslotte niets uit dat de fascisten in Spanje wonnen, en weldra heel Europa en half Azië in brand staken (ook al deed Spanje daar niet aan mee)? Moest Felix Ortt zijn zoon afvallen en het desnoods schouderophalend vernemen dat hij was vermoord? In Oekraïne vechten anarchisten mee tegen de invasiemacht. Staat=staat geldt niet zomaar voor hen. Er zijn nu eenmaal ogenblikken, situaties waarin gekozen moet worden. Voor verdediging. Misschien zelfs voor aanval. Het is tijd om te bepalen waar het allemaal op staat.

Schrijven over wat je niet (goed) begrijpt: een anarchist als inspirator van Poetin?

 

Dat het vreemde tijden zijn die om vreemde wendingen in standpunten vragen heb ik al geschreven

. Dat het een goed idee is dat Zweden en Finland tot de NAVO toetreden. Dat de NAVO zelf misschien niet zo’n slecht idee is. Enigszins begrijpen kan ik het wel, als het opgewoelde stof gaat liggen.

De zich communist noemende machthebbers in Moskou waren niet irrationeel op buitenlands politiek gebied. Zij riskeerden geen allesvernietigende wereldoorlog. De rakettencrisis van 1962 heeft het duidelijk gemaakt.
En tot nu toe is Washington nog niet door totale irrationaliteit beheerst.
Maar met zijn wel degelijk genocidaal bedoelde oorlog tegen Oekraïne is Poetin wel de rationaliteit voorbij. De gok is dat “het westen” geen wereldoorlog zal beginnen over Oekraïne – zoals Tsjechoslowakije geofferd werd in 1938 terwille van “de vrede”. De gok lijkt juist te zijn, maar 2022 is echt geen 1938. En Poetin is geen communist (is hij het ooit geweest? wat hield dat dan in?) en Biden is Chamberlain niet.

Maar nu even niet hierover.
In het boekje Oorlog met Rusland van Michel Krielaars lees ik:

Voor de kerstdagen deed het Kremlin bestuurders in heel Rusland de boeken van drie reactionaire filosofen – Ivan Iljin, Nikolaj Berdjajev en Vladimir Solovjov – cadeau, die het nieuwe denken van Poetin hadden bepaald.

“De boeken” lijkt mij wat overdreven. In het geval van Berdjajew (ik houd die transliteratie maar aan) is het een hele zwik en als ik er niet veel van gelezen heb en dat weinige maar moeilijk kan bevatten, dan mag ik verwachten dat Poetins satrapen dat zelden wel kunnen. Krielaars schrijft niet over welke kerstdagen het gaat, we moeten concluderen dat het over 2012 gaat. We hadden gewaarschuwd kunnen zijn.
Is dat zo, als het over die filosofen gaat?

In het geval van Berdjajew gaat het kennelijk enkel om Filosofie van de ongelijkheid. Dat wordt hier bevestigd. Nu hoort dat bij de vele boeken van Berdjajew die ik NIET gelezen heb, en de eventuele aanleiding omdat wel te doen bevalt mij in het geheel niet.

Ik heb diverse artikelen geschreven over Berdjajew, waarbij ik hem – op gezag van mijn geleerde makker Alexandre Christoyannopoulos en de zaligverklaarde Dorothy Day benevens grondlegger van de bevrijdingstheologie Segundo – indeel bij de religieus anarchisten. Ik weet dat de tovertuin van het religieus anarchisme voor nog grotere raadselen stelt bij de oningewijde dan het anarchisme in het algemeen. Dat is het mooi er aan.
Ik heb er hier en op Krapuul het een en ander over geschreven dat iedereen op het net kan raadplegen. Ik heb over hem een lezing gegeven in Loughborough bij het Anarchist Studies Network, onderdeel Academics and Students Interested in Religious Anarchism (ASIRA).
Ik ga mij niet excuseren, zelfs geen Diepgaande Zelfkritiek op zijn rodegardistisch geven.

Hoe je Berdjajew ook kwalificeert, Poetin is fout. Daar hoeven we niet over te discussiëren. De zelfkritiek die ik op dat punt heb te uiten volgt nog aan de hand van Krielaars.

Vreemde tijden vragen om vreemde wendingen

 

Toen Rusland in 2014 razendsnel de Krim bezette en annexeerde keurde ik dit goed. U weet het, die Majdan-opstand had behoorlijke trekken van een vanuit de VS geregisseerde neprevolutie. Als u Krapuul al lang volgt herinnert u zich misschien nog het filmpje van Het Moment van Hans van Baalen met de nodeloos steenkolenengels pratende Guy Verhofstadt op dat plein.
Ik liet makker van vele decennia her, Bas Moreel, weten dat ik het vanuit geopolitiek standpunt juist vond dat Rusland zijn basis op dat schiereiland wilde zeker stellen. Hij vond dat een verwerpelijk standpunt, en laat ik die uitdrukking ook eens gebruiken: ja, met de kennis van nu…
(Het contact is hersteld, als u het weten wilt.)

Een van de argumenten voor de annexatie van de Krim, afgezien van het behoud van een marinebasis, was dat het schiereiland met een meerderheid van Russischtaligen pas sinds 1954 deel van Oekraïne was. Dit werd na zestig jaar ongedaan gemaakt.
Dit is het soort redenering dat Poetin ophing aan de vooravond van de invasie in Oekraïne, 24 februari 2022. En ja, de opstand van 2014 had het dubbelzinnige dat bijvoorbeeld de revolutie van 1905 in Rusland aankleefde. Van pope Gapon, die een demonstratie van boze arbeiders had georganiseerd, was bekend dat hij een agent van het keizerlijk bewind was. Dat weerhield de politie niet van het openen van het vuur op de demonstratie, en er zijn volgens correspondenten van die dagen duizenden doden gevallen.
9 (22) januari 1905, Bloedige Zondag.

Provocateurs kunnen toch alleen geslaagd provoceren als er iets te provoceren valt. Dit gold dus ook voor Majdan 2014. Steeds moet beklemtoond worden dat ultrarechts, dat opvallend aanwezig was, sindsdien geen rol van belang meer speelt in de Oekraïense politiek. Er zit één fascist in het Oekraïense parlement, in Nederland zou je daarvoor tekenen. En verder heeft Oekraïne het niet voor het kiezen. Halfslachtige sancties tegen het rijke geboefte dat is komen bovendrijven bij het einde van het zogenaamde reële socialisme helpen niet op het slagveld waar mensen worden doodgeschoten, gemarteld en verkracht of alle drie. Waar hele wijken worden verwoest, de infrastructuur van het in omvang tweede land van Europa wordt uitgeschakeld.

Bij de persoonlijke bekentenis aangaande de Krim, mijn idee van toen is voor wie het interesseert hier wel terug te vinden, komt nu een lawine van totaal onverwachte nieuwe opvattingen. Gevolg van de overval op Oekraïne die op 24 februari begonnen is. Hoewel achteraf de opbouw van de legermacht aan de grens duidelijk genoeg had moeten zijn was de invasie toch een verrassing. De völkische praatjes van Poetin, over een volk en een land dat feitelijk niet bestaat – dat niet hoort te bestaan, is de boodschap -, er zijn vast nog hopen linksisten en dwarsies die ze niet gehoord (willen) hebben.
Welnu, ik hoor niet bij hen.

Er is geen “maar” passend achter een veroordeling van de invasie. Alles wat na “maar” komt maakt zalvende lippendienst aan de vreedzame coëxistentie ongedaan.
Er is geen “ik kies geen partij”. Wie zegt geen partij te kiezen in een toestand van onrechtvaardigheid kiest voor de onrechtvaardigen.
De implicaties zijn verwarrend en schokkend. Ik houd het even persoonlijk.
Ik zou twee maanden geleden geen ogenblik gedacht hebben dat het een goed idee is dat neutrale landen als Zweden en Finland zich aansluiten bij de NAVO. Sterker nog, uiteraard, die hele NAVO zou ik, als altijd, afgewezen hebben.

Maar hier zijn we dus. Wie fascisme afwijst dient het regime in Moskou af te wijzen en te bestrijden.
De NAVO, met haar verleden waarin fascistisch Portugal, Griekenland, Turkije zonder problemen werden gehandhaafd als lid, of in het eerste geval van begin af aan lid kon zijn, als antifascistisch bondgenootschap. Het vergt “omdenken”, maar het gaat snel en onder indruk van kameraden als in het hierboven gelinkte artikel.

En ja, de parlementaire democratie is problematisch, en wordt, zoals de verkiezingen in Frankrijk hebben laten zien, alleen nog problematischer. We moeten het er maar mee doen. Is het tij te keren? Het moet, dat is het enige dat vaststaat.
“Socialism on the never-never”, herinner ik mij van de Nigeriaanse socialistische politicus Awolowo van meer dan vijftig jaar geleden. Het zat er niet in. Als het er in zit, kan het alleen met behoud, versterking en uitbouw van de democratie. Kom mij niet aan met verkondiging dat dit niet anarchistisch is. Dan niet.
Het is tijd om te bepalen waar het allemaal op staat.

De beste boeken van anarchisten, uit de losse pols

 

Een Boek over Het Anarchisme is niet zo goed denkbaar, omdat Het Anarchisme zoals het betaamt geen definitie verdraagt. Ik zou wel boeken over anarchistische subsidiair libertaire stromingen kunnen noemen, zoals Peter Marshall’s Demanding the impossible. De schrijver is evenwel zelf anarchist, heeft zelfs de term spiritueel anarchisme gelanceerd als paraplu waaronder religieus-anarchisten vallen, dit in Religious anarchism, waaraan ik zelf heb bijgedragen dus u begrijpt dat ik dit meesterwerk heel bescheiden niet noem. “Spiritueel” is een adjectief dat inmiddels eerder verdacht aandoet, Peter – nou ja, het waait wel weer over hopen we.

Een heel mooi overzicht van naar anarchisme neigende stromingen in de Engelse revolutietijd van de zeventiende eeuw is The world turned upside down van Christopher Hill, zelf communist Van De Partij. Ja, het lied is naar het boek vernoemd.
Een roman van een schrijver die zelf geen anarchist was maar die mijn belangstelling voor wat ik onder religieus anarchisme versta, heeft doen ontwaken is Arthur van Schendel, De waterman. Lees het en begrijp het.

Romans zijn altijd betere inleidingen dan mogelijk dorre al dan niet wetenschappelijke verhandelingen. Het gehele oeuvre van B. Traven, bovenal Das Totenschiff, beveel ik u warm aan. Van Orwell de twee bekendste zeker, maar die worden onbegrepen nog wel eens gekaapt door de andere zijde. Met Homage to Catalonia zal ze dat niet lukken. 

Niet-romans (ik heb een hekel aan de termen “fictie” en “non-fictie”): om te beginnen Daniel Guérin, Pour un marxisme libertaire. Niet klagen dakeniknieleeze, het is in allerlei vertalingen te vinden.
En dan Gustav Landauer, Aufruf zum Sozialismus, de mooiste oproep die ik ken die tevens duidelijk maakt dat het om gezindheid gaat (op de gezindheid komt het aan, en daarom wordt het misschien wel nooit iets). Ook hiervoor: geen excuses, genoeg vertalingen.
Of hij zich zelf anarchist noemde, zeker in latere jaren, zou ik niet weten, maar met Roads to freedom van Bertrand Russell zit u ook niet slecht.

Als er iets is wat anarchisten bindt is het hun betrokkenheid bij het onderwijs. Een keur van auteurs wacht op u, van Freire tot Goodman, van Henri Roorda van Eysinga tot Neill. Te veel om op te noemen. Nou vooruit: Ivan Illich, Deschooling society.

En dan moet ik het vijftal (in de geest van Ruth Kinna) volmaken. Met In het polderland van B.P. van der Voo, een van de eerste natuurwandelboeken van Nederland, over wat nu onherkenbaar is als de omgeving van Rotterdam. Hij was eerder dan Heimans en Thijsse (die ik zeer hoog acht, daar gaat het niet om) en was nog anarchist ook. Mag wel eens herdrukt worden door deze of gene.
 

 

Maakt anarchisme deel uit van de politieke theorie?

 

Als men het anarchisme als categorie in de theorie van de politiek wil kunnen beschouwen is het bijna onmogelijk aan definities te ontkomen. Hoe strijdig het definiëren van een maatschappelijk fenomeen, of een Idee, ook is met een dialectische visie. Vergeef mij als u dit zware zoniet ondoorgrondelijke zinnen vindt: geschiedenis van de politieke theorie is mijn hoofdvak en ja, ik ben afgestudeerd op het christen-anarchisme zonder dit te hoeven definiëren. Het was een bijzondere ontdekking, ik heb het er hier nader over gehad.

Het minimale vereiste om onder de paraplu van “het anarchisme” of anarchisme zonder lidwoord te vallen is verzet tegen de staat, of liever: het afwijzen van de staat. Dit verplaatst het probleem naar de vraag: wat is de staat, wanneer verschijnt die in de menselijke geschiedenis? Met de staat verschijnt het verzet ertegen, men zou het axiomatisch kunnen veronderstellen. In overzichten van de geschiedenis van “het” anarchisme wordt de Daodejing van Laozi als eerste vroege uiting genoemd. Het verschil tussen de wereld van Laozi of bijvoorbeeld van Plato met zijn dialoog die Politeia, Staat, wordt genoemd en die van nu is dat aan “de staat” te ontsnappen viel. Inmiddels is er op Antarctica na geen plaats ter wereld die niet deel uitmaakt van een staat. *)

Anarchie in de positieve betekenis van “staatloze orde” is als term gemunt door Pierre-Joseph Proudhon. Overigens, zonder dat het woord christen-anarchisme valt – dit is pas geïntroduceerd eind negentiende eeuw door Eugen Heinrich Schmitt, ter beschrijving van de politieke positie van Tolstoj – wordt dit in dezelfde tijd van een theoretische grond voorzien door Adin Ballou. Twintigste-eeuwse christen-anarchisten noemen echter Sören Kierkegaard als geestelijke voorvader, en die leefde en werkte net iets eerder.
Het roept voor mij de vraag op of er een parallelle en dus gescheiden ontwikkeling is. Maar dit kan slechts betrekkelijk zijn: bijna alle verzet tegen een geweld gebruikende overheid is religieus geïnspireerd. Dit heeft tot gevolg dat religieus anarchisten sinds de stroming ook echt zo heet zich van een grote rij voorgangers voorzien. Men kan hier alleen op afdingen dat die voorlopers zich nooit zo genoemd hebben.

In de geschiedenis van de politieke theorie zoals ik die aan de universiteit heb mogen vernemen komt “het anarchisme” in het geheel niet voor. Zijdelings wilde een docent wel het belang van iemand als Peter Kropotkin noemen maar dat gebeurde niet “ex cathedra”. Als er een fenomeen als HET anarchisme is, is de plaats daarvan in de politieke theorie iets wat wellicht nog veroverd moet worden.

*) In zijn laatste, postuum verschenen boek stelt David Graeber dat er geen begin aan de staat is. De implicatie is dat er dan ook eigenlijk geen eind aan te vinden is. Ik kom hier apart op terug. Na rijp beraad heb ik besloten op veel meer terug te komen en het verder bij het bovenstaande te laten. U houdt mij niet aan een deadline, wel?

Megan Rice overleden

Zondag 10 oktober is Megan Rice, vredesactiviste voor onder andere de Catholic Worker, overleden. Zij overleed in Rosemont, Pennsylvania, in het huis van de Society of the Holy Child Jesus - de orde die haar had uitgezonden naar het actiecentrum in Las Vegas, waar ik haar heb leren kennen.
In 2012 toonde zij met twee andere actievoerders aan hoe gemakkelijk het inbreken in een loods met kernraketten was, een opslagplaats in Oak Ridge, Tennessee. Zij verwierf er alsnog internationale bekendheid mee.
Zij is 91 geworden.

De treffers in  deze reeks gaan over haar of noemen haar. Eigenlijk heb ik er niet aan toe te voegen.

Zij ruste in vrede en de hemel zal haar niet verloren willen zien gaan.

Heimwee naar Joop den Uyl

Er zijn boeken die wat mij betreft wachten op het ogenblik dat ze passen, en dat is niet altijd de verschijningsdatum. Dat gold voor mij voor de Vliegeraar van Khaled Hosseini en ook dezer dagen voor Joop den Uyl 1919-1987 van Anet Bleich. Het was nu de tijd om het ter hand te nemen en nu ik het uit heb blijkt het nog meer de tijd: de corrupte nonvaleurs van Rutte II vallen als overrijpe appelen van de allang verdorde boom – of ze echt vallen uit hun ambt is maar helemaal de vraag, want het is staande praktijk om met een verhaaltje over niet herinneren er vanaf te komen. Nu hebben we weer de kleine maar aartscorrupte krabbelaar Wopke H. – wie had het verwacht.

De biografie van Den Uyl is tevens dissertatie en wetende wie de promotor is moet haar de vraag gesteld zijn of ze de beschrevene een aardig mens vond. Er komt veel begrip en genegenheid in naar voren en die moet welhaast ontwikkeld zijn post factum: de schrijfster vond het tijdens het kabinet-Den Uyl hemelbestormend om lid te zijn van de Communistische Partij Nederland, om toen dit schip duidelijk aan het zinken was alsnog te kiezen voor de sociaal-democratie. Ik ben niet zo van standpunt veranderd als deze mijn studiegenote maar wel in de beoordeling van de man en “zijn” kabinet. De toekomst was aan links, dat was onontkoombaar en twee dingen goed begrijpen: het is niet waar gebleken en we kunnen met Nederland nog wel dieper in het (ultra-)rechtse moeras zinken dan nu al. Pas achteraf kan ik zien hoe de PvdA op zijn grootst tevens de ruimte liet voor de linkerzijde, parlementair maar misschien wel vooral buitenparlementair. Bij de verkiezingen van 1977 haalde de PvdA 53 zetels, PPR, PSP en CPN werden gereduceerd tot de status van zelfs naar de huidige normen kleine partijtjes. Om in feite later te sterven in GroenLinks. 1977 was het keerpunt en tevens het einde van het meest linkse kabinet dat Nederland ooit gehad heeft.

Den Uyl geloofde in de parlementaire democratie en hij is tot zijn schokkend vroegtijdige dood niet van dit geloof afgevallen. (Hij is ook altijd wel een beetje gereformeerd gebleven, wat hem niet valt kwalijk te nemen). Niet alleen Den Uyl, maar toch vooral hij, belichaamde het vertrouwen in die parlementaire democratie die we nu voor onze ogen zien verkommeren. Misschien, hopelijk zelfs heb ik het mis, schreef de anarchist, maar er is geen reden tot optimisme erover. Ja, de gesel der mildheid zoals cineast Theo van Gogh het noemde, slaat toe: ik mis Den Uyl en waar hij voor stond – ik mis zelfs de Den Uylwoestijn of Den Uylduinen, de Amsterdamse Westhavens die toch nog een dozenschuifgebied zijn geworden in plaats van een onbedoeld natuurgebied. Heimwee naar de enige echte onvervalste Joop den Uyl.