Het einde van een schimmenbestaan: herinneringen aan een roemruchte studentenflat 2

 

Deze herinneringen zijn begonnen vanwege een gesprek tussen Gabriëlle en mij. Ik vertelde haar dat zij door een radicaal-linkse scribent, wiens naam niet vermeld zal worden, wordt aangezien voor de koffiejuffouw in het redactielokaal van Krapuul. “Wie schrijft zoiets?” was haar volkomen gerechtvaardigde reactie. Tja, radicaal-links. De mond vol over racisme – antisemitisme ligt wat moeilijker, maar men heeft de vluchtweg van het “antizionisme” gevonden – en seksisme, en ondertussen. Je hoeft daar niet verbaasd over te zijn. Ik vertelde dat onderhavige scribent mijn oude bovenbuurman van de Zilverberg was. De Zilverberg! Als trouwhartig Amsterdam-Noorderling haalde zij wat herinneringen op en toen ik liet weten dat ik er nogal lang gewoond heb leek het haar goed herinneringen hieraan op te schrijven.
En aldus geschiede.

Het eerste jaar dat ik er woonde was ik zoals het heette een schim. Zo heetten bewoners met een naam op hun deur en bij de bel die je nooit of in een flits zag. Als ik niet vruchteloos op de Universiteitsbibliotheek zwoegde op het tentamen Geschiedenis van de politieke theorie – onder die vlag ben ik afgestudeerd, maar met dat tentamen is het zo goed als niets geworden – roeide ik en was actief voor Palestina Komitee en Federatie van Vrije Socialisten. De kranten uit het collectieve abonnement las ik meestal pas een eind na middernacht. Dan was het opmerkelijk stil op de afdeling.

Op een avond besprak ik in een café – weet niet meer welk – met een echtpaar de toekomst in het kraakpand dat wij op het oog hadden (“wij” was meer dan dit drietal, maar dat is nu niet terzake). Zeven berenburg heb ik er doorgejaagd in het gesprek, ongelooflijk achteraf, en ik ben toch op de fiets naar huis op de Zilverberg gereden. Een tocht langs het kanaal en door parken, de diepte van de polder in. Ik kan mij nu alleen maar afvragen hoe ik het heb kunnen doen. Maar dat geldt eigenlijk voor alle tochten met alcoholische lading door binnenstad en noordelijk buitengebied.

Na het drinkgelag van de zeven berenburg kwam ik terecht in wat een feest van de afdeling bleek te wezen. Ik was betrapt, ik bestond echt, en kreeg ingeschonken. En nogmaals. En ik heb geen idee hoe vaak nogmaals – op zeker ogenblik werd het mij te veel – ik heb dat precies drie keer in mijn leven meegemaakt en dit was de eerste keer. Ik ben door medebewoners naar bed getild, ik werd op de grond wakker de volgende dag, teiltje voor het overgeven nog naast mij.

Aldus werd ik daadwerkelijk bewoner van de Zilverberg. Dat kraken ging niet door (dat is een verhaal voor die andere serie memoires), ik verliet wel kort daarop de Federatie van Vrije Socialisten (ook voor die andere memoires) en werd ondergedompeld in het afdelingsleven. Daar begint het verhaal eigenlijk.

• Afbeelding: Door Iooryz – Eigen werk, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=50237286

Jumping Amsterdam: herinneringen aan een roemruchte studentenflat 1

 Elly ging weg. Elly was heel erg. Zij had altijd haar kamerdeur open en kon zo toezicht houden op wie er langsliep – zij het voor het gedeelte waar zij verbleef, en dat was in ieder geval schuin tegenover mij. Zij vond het ook nodig om te gaan zitten studeren in de zitkamer van de gemeenschappelijke keuken waarbij zij niet rustig las maar prevelde wat onder haar ogen langskwam. Bzzbzzbzz. Rust was er op die manier niet in die ruimte. Zij had beslist wel door dat zij er anderen mee ergerde maar blijkbaar maakte het niet uit of was het juist de bedoeling.

Ook vond ze het nodig om onzinnige quasi-vragen te stellen in het openbaar, zogenaamd aan enkele vrouwen (ach, toen zei je nog “meisjes” over studentes maar ik pas mij aan), maar ik was er bij. Zij was in bed gerold met een jongeman na bezoek aan de algemene ruimte, een van de grootste Grolschcafés van Amsterdam wat afname betreft. En de volgende dag gaf hij te kennen dat het toch echt een vergissing was geweest en dat hij zeker geen voortzetting wilde. Wat moest zij doen? “Ga met hem praten,” adviseerden twee vrouwen hem. “Wat een goed idee, dat ga ik doen.” Goh, was zij daar zelf niet op gekomen? En weg was zij. De derde aanwezige dame was intussen helemaal wit weggetrokken, ik vroeg haar wat er aan de hand was. Niets, zei zij dapper, maar ik had en heb mijn vermoedens.

En nu was zij vertrokken, nota bene ging zij samenwonen met een medebewoner die een eigen woning had gekregen, maar dat duurde niet lang, het drong al snel tot hem door dat hij “een geval” in huis had (ik zou zeggen: ook rijkelijk laat na alle ervaringen op de afdeling van de studentenflat, maar allez). Peter, Marcel en ik richtten een drankgelag aan op haar vertrek. Bevrijdingsfeest! Dat is verder echt niet voorgekomen, wees niet bevreesd.

Maar met schrik denk ik terug aan hoe Marcel zijn feestvreugde iets te ver dreef. Hij hurkte op de buitenvensterbank met zijn wel degelijk dronken hoofd en uitte zijn jubelzang de nacht in. Peter en ik drongen er op aan dat hij er mee ophield, en het duurde te lang tot hij door het raam weer naar binnen stapte. Het had zo verkeerd kunnen aflopen, de daad verraadt – nu ik het opschrijf – wel een lichte neiging tot zelfvernietiging, maar het zou geen “sprong” zijn geweest, naar mijn weten was Marcel niet levensmoe. Ik begin hiermee deze serie over eens iets geheel anders en iets wat naar voorbije tijden met een andere tijdgeest verwijst. Ik heb geen enkel zicht op wat men Jumping Amsterdam noemde, ik houd het op een Broodje Aap.

– Afbeelding: Door Eldik101 – Eigen werk, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=88994261. Waarom koeien? Elly studeerde archeologie en kwam een keer de keuken inlopen, “wil er iemand een middeleeuwse koeiepoot?” En ze deponeerde de poot loodrecht in de vuilnisbak. Zo ging dat.

Verander de naam en dit verhaal gaat over u

 

Het omslag van het boek straalt armoede uit: het ziet er uit als een tweedehands uit de jaren zeventig, met kapitaal- en schreefloze letters en een meisje in een trui uit die tijd. Marieke Groen, ik kreeg de naam geserveerd als “vriendschapsverzoek” op Facebook (waar ik eigenlijk zo goed als niets doe). Ik voelde mij vereerd, zij bleek schrijfster, en combineerde de namen van twee leuke collega’s uit het verleden, een van hen een dierbare liefdesherinnering, ook al gold “you leave them laughing when you go”.

Toen drong het tot mij door dat het helemaal geen vriendschapsverzoek was maar een suggestie van de firma Facebook zelf. Wellicht heb ik die twee collegae van vroeger daar een keer gezocht en niet gevonden maar Zuckerberg weet alles: your daddy ain’t your daddy but your daddy don’t know. Hij combineerde de namen. En toen zag ik een aanbeveling van weer een andere oud-collega op BlueSky in ieder geval haar boek te kopen. Het ging over haar armoede, een ervaring die velen met haar delen. Ik ook. Ik zou ongeremd verscheidene raakpunten kunnen opsommen en voordat ik mij zette aan dit stukje dacht ik die ook uit te werken. Maar afgezien van der Feind die mit liest en die als linkse of rechtse aasgier op je afdaalt – dag, toean besar – zou ik te veel van de inhoud van het boek weggeven.
Wel een opluchting, dat doe ik dus niet. Op een punt na, waar de aanbeveling op BlueSky van Paul Vlaanderen, de makker van de radio, om draaide: de armoede.

Want die deel ik, en ik kan u verzekeren dat – tenzij je tot de status van bestsellerschrijver mag opstijgen, wat Marieke Groen nu misschien beschoren is – van de pen (“het toetsenbord” bekt nog niet) niet of nauwelijks te leven valt. Albert Helman, toch een bekende schrijver zou je denken, is ooit uitgevaren tegen de recensent, een idioot die meer krijgt voor zijn ranzige stukkie dan jij voor je hele boek: goeiemiddag Oebele de Jong en Jan Meng. Ik heb voor één werkje voor de poorten van de hel een opdracht kunnen binnenslepen, die voor straf niet gepubliceerd werd maar wel geld opleverde waarvan ik een tijd heb kunnen freewheelen. Want de bijstand mag je niemand gunnen, en daarmee begint Groens boek: zij geeft het op en vraagt het aan. Veertig jaar geleden was Nederland nog een aardig land waar de Egyptische havenarbeider die op onze afdeling in de studentenflat woonde en die niet meer aan de slag kon illegaal en al kon vangen. Kommt niemals wieder her…

Dus ja, herkenning, op meer punten, maar dit noem ik. Plotseling tot het besef komen dat je altijd in armoede hebt geleefd en zo zal het waarschijnlijk wel blijven. Kortom, ik ken het Latijnse citaat van niemand minder dan Karl Marx: mutato nomine de te fabula narratur, vertaling in de titel van dit stukje. Koop het boek of lees het uit de bibliotheek, nu het nog kan.

– Marieke Groen, Het verhaal van mijn schaarste – een memoir. Amsterdam: Thomas Rap, 2024. 222p, €22,99. (Wat regime-Wilders betreft wordt de prijs €25,55.)

 

Elegie over de Oudemanhuispoort

 

Een anarchist hoeft niet van een op middelbare leeftijd zogenaamd van het trotskisme genezen zich noemende anarchist te vernemen wat een anarchist is.
Ik heb mij van begin af aan geërgerd aan hoe Bas Moreel (spijt mij, makker van meer dan vijftig jaar her) de titel van Nicolas Walter's About anarchism vertaald heeft als Wat is een anarchist. Ik zit niet in een kooi in de mensentuin met langsslenterend volk: kijk eens Jayden, dat is nou een anarchist. Ik heb nooit een hanekam gehad, nooit moedwillig alleen zwarte kleding gedragen (soms viel het zo uit, en nog, maar dat heeft geen betekenis). Ik heb zelfs nog nooit in een "anarchistisch blok" in een demonstratie gelopen, godbeware.

Het is niet voor niets dat naast het rituele oproepen geen gebruik te maken van je kiesrecht - waar ik nooit aan heb meegedaan en ook nooit gevolg aan heb gegeven, ben zelfs lid van een partij - de belangrijkste activiteit die anarchisten organiseren - boekenmarkten zijn. Liefst met anarchistische boeken, maar aangezien die meestal schaars zijn in het algemeen aangevuld met ander werk. Daar hoeven we niet moeilijk over te doen. Eerdergenoemde Bas Moreel heeft al meermalen zijn ongenoegen uitgesproken over de voortdurende overheersende aanwezigheid van teksten van altijd dezelfde heiligen van een steeds verder weg liggend verleden: Bakoenin, Kropotkin, Malatesta, Goldman, enfin, noem maar op.

*

Mijn kennismaking met het antiquarische boek vond plaats in de Oudemanhuispoort, de doorgang van de Oudezijds Achterburgwal naar de Kloveniersburgwal, hartje Amsterdam. Binnen de poort is het grote collegecomplex van de Universiteit van Amsterdam, die nog niet zo lang geleden Gemeentelijke Universiteit heette maar dat kom je al helemaal niet tegen in de steenkolenengelse teksten die er worden uitgebraakt. Het was een fascinerende wereld, maar we moesten rechtsaf slaan naar het ziekenhuis waar mijn vader vaak lag zonder uitzicht op genezing, de nierdialyse werd net te laat ontwikkeld.

Een van de handelaren was een radencommunist, ik ben nog met hem op reis geweest door revolutionair Portugal. En er was of is een in judaïca gespecialiseerde stal.
Ik herinner mij nog maar al te goed het eerste boek dat mij geschonken werd, toen mijn oma mij erheen nam en zei dat ik mocht kiezen. In de geest van Heimans en Thijsse, maar achteraf nogal rooms, In en bij het water, over fascinerende dieren en planten aan de waterkant, of er in ja. De geelgerande watertor, intrigerend. Het schrijvertje, speciaal zo genoemd door Gezelle, groot dichter maar wel nogal zeer katholiek. Gekoesterd boek.

En ik denk nog met spijt aan de Œuvres choisies van Saint-Simon, de oer-socialist. Het was sluitingstijd, de koopman/-vrouw was in de stal aan het inpakken en ik moest dat boek hebben, natuurlijk - en toen viel er een druppel bloed uit mijn neus op de kaft - onverhoedse bloeding. Ik veegde het weg en ben vol schaamte doorgelopen, niemand had het gezien want er was niemand meer en de stalhouder was uit zicht. Ach, de poort. Ik woonde toen zelfs in de buurt dus het was een bijna dagelijks genomen doorgang.

*

Ik zie een ondergekladde poort, want Gaza en wie aar diekoloniul weetjewel. Veel omcirkelde aatjes.

Zo ziet de Oudemanhuispoort er nu uit. Een historisch monument met winkelkasten uit 1754, een rijksmonument sinds 1982. #Hamas #Amsterdam pic.twitter.com/y5TAyimO4V

— Walther Schoonenberg🎗️ (@WSchoonenberg) May 9, 2024

De boekenstalletjes als deel van Joods Amsterdam, ik heb er nooit bij stilgestaan tot nu. Het betreft dan toch "voor 1940".

Zie voor meer informatie over vooroorlogs Oudemanhuispoort. 🎩 tip: @JudithTaat 🙏 aan @joodsamsterdam voor de info!https://t.co/1siiF4d66W

— Gidon the Sluis🎗️🇮🇱𝕏🇳🇱 (@thesluis) May 9, 2024

Maar als op de vraag "wat is een anarchist" het gezaghebbend antwoord komt: iemand die omcirkelde aatjes schildert op gevandaliseerde boekenstallen terwille van Free Palestine from the river to the sea, dan ben ik maar geen anarchist meer.
Zeer waarschijnlijk zijn die aatjes gezet door lui die ten hoogste anarchie kennen van de Sex Pistols al is dat natuurlijk allang een ouwelullenband waarvan de grote roerganger inmiddels ook ultrarechts is geworden. Maar een boek over de geschiedenis van het vrije socialisme, nou nee, dat is te veel werk. Vermoed ik zo. Het aanbevelen van het lezen van boeken bedreigt Mijn Veiligheid (en mijn pronouns). Dag anarchisten.

- Afbeelding: Door Deningrad - Eigen werk, CC BY-SA 3.0 nl, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=16367514

Van Ban-de-bom naar bepleiter van de bom

 

Roel van Duijn is onmiskenbaar de bekendste anarchist van naoorlogs Nederland. Bekend van Provo, Amsterdam Kabouterstad, de PPR in vroege dagen, de Groenen en laatstelijk – een keuze waar ik hem niet in kan volgen – GroenLinks (de liefde lijkt mij ook niet wederzijds). Het is altijd aardig te bedenken dat hij niet als “achtenzestiger” aangeduid kan worden, want Provo was eerder en zijn acties onder de vlag van Ban de Bom nog eerder.

Ja, die Bom… Het lijkt wel bijna onopvallend te gebeuren dat er mee gedreigd wordt, en dan vanuit Moskou, dat in reëel-socialistische tijden de mond vol had van Vrede en natuurlijk zou men van daaruit nooit als eerste de Bom gooien. Maar Poetin is geen communist, in feite nooit geweest, het geloof was de kameraden al enkele decennia na de Tweede Wereldoorlog ontvallen. En Poetin dreigt wel degelijk met de Bom – eerst bij de agressie tegen Oekraïne, inmiddels ruim twee jaar straffeloos aan de gang. Al dreigend slaakt hij nazi-achtige kreten tegen onafhankelijke staten als Letland, lid van de EU en de NAVO, en de vraag dient zich aan: zal de NAVO een wereldoorlog wagen ter verdediging van Letland? Heeft de NAVO nog toekomst, als namens Moskou de fascistische charlatan Trump later dit jaar weer ten troon wordt geheven in de VS?

Het kwam al in de biografie van Roel van Duijn ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag aan de orde: van Provo tot NAVO. Dezer dagen pleit hij in dagbladen en in zijn nieuwste boek voor versterkte aparte Europese atoombewapening, ter afschrikking van dictator Poetin. De Werdegang is goed te volgen en eerlijk gezegd weet ik ook niet wat er tegen in te brengen. Een revolutionaire ommekeer in Rusland, zit het er in?

Het nieuwste boek van Roel is een parallelle vertelling: zijn liefdesgeschiedenis met een Russische vrouw, die geen liefhebster is van Poetin maar achter haar in Rusland wonende kinderen staat die wel achter Wladimir Wladimirowitsj staan. De oorlogszucht van Poetin wordt gevolgd naast het liefdesverhaal: Tsjetsjenië, Georgië, Oekraïne – niet pas sinds 24 februari 2022, maar al sinds de Maidanopstand van 2014: de annexatie van oostelijke provincies en de Krim. Als de dochter van zijn Russische vrouw trouwt met een agent van Poetin is dit het einde van het huwelijk: zijn vrouw distantieert zich niet van Dochter. Zoals gezegd, het verhaal van de dreiging van Poetin wordt afgewisseld met de liefdesverwikkelingen van liefdesverdrietconsulent Van Duijn. Hij neemt na de scheiding contact op met een (toen jonge) Duitse vrouw die hij ontmoet heeft bij de Nieuwmarktopstand van 1975, met wie het moeiteloos alsnog aan raakt, een kleine vijftig jaar later. Ik zou er bijna jaloers van worden, indachtig mijn verliefdheden van die tijd. Maar dat was toen.

Terloops vernemen wij dat Roel Amsterdam verlaat voor Zutphen, wat misschien zijn nieuwe uitgever verklaart. Weg uit Amsterdam, en voor de Bom? Het hakt er op in, maar ik zeg het maar ronduit: het doet niet af aan mijn begrip voor de schrijver.

Lees het, als documentatie van de wording van een oorlog die al langer aan de gang is dan “de media” ons voorhouden.

– Roel van Duijn, Schoonvader van Poetins geheim agent – tien jaar oorlog en liefde. Zutphen: Walburg Pers, 2024. 423p., €29,99

Internationale anarchistische solidariteit

 Voor het lezen (na aankoop zelfs!) van Geestverwanten van Domela Nieuwenhuis (2023) van Arend Hazekamp moet je je ‘in onze kringen’ omstandig excuseren, en eigenlijk is er ook geen genade denkbaar. ‘Onze kringen’ hebben de mond vol van liefde, maar er zijn meer uitzonderingen dan zekere objecten te vinden. Ach, ‘onze kringen’.

Maar ik heb het gelezen, Het recenseren heb ik overgelaten aan een trotskistische kameraad die tot de gedupeerden van het kampeerterrein in Appelscha behoorde. Bij alle bezwaren die er tegen de schrijver worden aangevoerd kan ik alleen maar zeggen: het is goed dat de anarchistische beweging in het noorden van Nederland, waar zij verreweg het grootst was (is?) in haar hoogtijdagen, in kaart is gebracht. Een register van namen en onderwerpen zou het boek wellicht te dik gemaakt hebben maar ook stukken bruikbaarder.

In wat waarschijnlijk terecht als de nadagen van de grote beweging in Nederland gezien wordt, de tijd van de Spaanse Burgeroorlog, wordt het Fonds Internationale Solidariteit (FIS) ingesteld, beheerd door Theo Harsman. Die ging ook in de vroege jaren zeventig, toen de Federatie van Vrije Socialisten voor een lichte opleving van het anarchisme in Nederland zorgde, nog over de knip.

Begin 1973 werd het moeizaam voortbestaande Ierland Bulletin omgezet in een blad, gewijd aan onderdrukking en revolutionair verzet in Europa, onder redactie van Frank Rutten en schrijver dezes (Walter Tilligen en Frits de Boer, we moesten logischerwijze onder pseudoniem schrijven). Het heette Repressie Revue, toegezegd werd dat het batig saldo per maand (de geplande verschijningsfrequentie) zou worden overgemaakt naar het Fonds voor International Solidariteit.

Het blad werd hier al eens genoemd. De geschiedenis van het blad is een apart verhaal dat ik hier en nu niet ga vertellen. Hier werd al het een en ander uit de doeken gedaan. Toen ik in de zomer van 1974 definitief genoeg had van de Federatie van Vrije Socialisten in het bijzonder en het georganiseerde anarchisme in het algemeen werd ook de band tussen het blad en het Fonds voor Internationale Solidariteit verbroken, wat ik op zich betreurde. Het toenmalige vrije socialisme verkruimelde allengs, er was het Noordelijk Gewest, waar Theo Harsman bij hoorde, de zwenkende Federatie (ook daarover later misschien meer) en niet te vergeten de kring rond het blad De AS.

Mijn boosheid over die o zo solidaire kameraden werd nog aangevuurd doordat vanuit de afdeling Amsterdam van de Vrije Socialisten een blad gewijd aan onderdrukking en revolutionair verzet in Europa werd opgericht, alsof het iets nieuws was. De naam Solidariteit vond ik een hoon, gezien het gemak waarmee ik uit de geschiedenis was weggewerkt, maar goed, ik hield mij intussen bezig met de Portugese revolutie en de afwikkeling van het kolonialisme van Portugal, flink verwijderd van het georganiseerde anarchisme. Ik lees in de inventarisatie op het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis dat de opbrengst van de verkoop van het blad ten goede kwam van het Fonds voor Internationale Solidariteit. Het Fonds lijkt verder in de mist van de nabije geschiedenis te verdwijnen.  Ik hoop dat dit bij wijze van oproep een antwoord op de vraag; ‘Wat is er van geworden?’ gezien kan worden en het verhaal kan worden afgesloten.

 

 

Dominee Cohen van Dokkum

 Het opus magnum van Arend (Arie) Hazekamp over het vrije socialisme in het Noorden van Nederland is een boek dat je "van hogerhand" niet mag lezen (of kopen en lezen, wat ik niettemin gedaan heb). Over het waarom hiervan ga ik het niet hebben nu en hier.

Ik trof in het boek een vermelding aan van dominee Josef Cohen te Dokkum, die al in het eerste jaar van zijn beroeping aldaar werd gearresteerd wegens oproepen tot dienstweigering (1935). Afkomstig uit een niet praktizerend joods gezin werd hij in zijn schooltijd op het Christelijk Gymnasium geïnspireerd tot het christendom. Als jongere sloot hij zich aan bij de Praktische Idealisten Associatie, waar hij ook zijn vrouw, Tine Stuurman, heeft leren kennen. Hij studeerde theologie in Utrecht en werd in 1931 hervormd dominee.

Ook onder de bezetting sprak hij zich uit.

J.W.B. Cohen werd geboren op 30 juni 1904 in Amsterdam. Hij was een hervormd predikant in Dokkum, waar hij in mei 1941 werd gearresteerd omdat hij in een preek tegen de bezetter had geageerd. Cohen werd weliswaar weer vrijgelaten, maar twee maanden later opnieuw gevangen genomen in verband met de inhoud van zijn preek, gebaseerd op Handelingen 5 vers 29: ‘Maar Petrus en de apostelen antwoordden en zeiden: ‘Men moet Gode meer gehoorzaam zijn dan de mensen.’ De predikant werd overgebracht naar het Beierse concentratiekamp Dachau en als man van joodse origine in een van de beruchtste afdelingen geplaatst.

Vandaar werd hij gedeporteerd naar slot Hartheim bij Linz en direct na aankomst vermoord. Hier een biografie van dominee Cohen. Verder online bronnen: hier en hier een verhaal van zijn zoon Orpheus.

In 2022 is een Stolperstein geplaatst op de Markt te Dokkum. Bij de onthulling zei zijn kleinzoon, roepnaamgenoot Joop Cohen: "Mijn grootvader heeft zijn leven gegeven voor zijn idealen. Ik hoop dat u en veel anderen niet over de steen zullen struikelen, maar er wel bij stil zullen staan.”

Ontleend aan het Friesch Dagblad.

- Illustratie: Door Timo Tijhof, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=10254570. De torenspits van de nu hervormde Grote of St. Martinuskerk te Dokkum, alwaar een monument voor ds. Cohen in de kerk is geplaatst.

Henry George, denker voor de toekomst

 

Nog niet lang geleden was hier om de hoek melkslijterij Nieuw Leven, echt aan de gracht. Je kon er ook kaas kopen en eieren, een echte zuivelhandel dus, zoals je ze nauwelijks meer tegenkomt. En Nieuw Leven (op het raam reclame voor De Telegraaf…) stopte er mee voordat ik de moed bijeengeraapt om te vragen in hoeverre het nog een oud lid van de vereniging Gemeenschappelijk Grondbezit was.

Het schoonmaakbedrijf dat de studentenflat waar ik woonde onderhield heette ook Nieuw Leven. Het was een standaardnaam van de bedrijven die de Toekomst belichaamden, zoals uitgedrukt in Gemeenschappelijk Grondbezit.
Op zekere dag werden de Nederlandse vrouwen van middelbare leeftijd vervangen door Marokkanen die geen Nederlands machtig waren (mijn vriendin kwam er achter dat Spaans wel kon, Marokko is tenslotte deels Spaanse kolonie geweest). Dit Nieuw Leven is in Nedermarokkaanse handen geëindigd. Of bestaat het nog? Krapuul weet raad.

Gemeenschappelijk Grondbezit bouwde de nieuwe maatschappij in de schoot van de oude. De oude wilde maar niet wijken, het streven evenwel is de moeite waard geweest, en is het nog steeds. Zelfbeheer in coöperatief verband, de eigendom van het bedrijf aan de werkenden – een andere manier van “uitgroeien” uit het kapitalisme kan ik nu niet bedenken.

Is grondbezit belangrijk? Reken maar. Wat er ook aan ideologische bouwsels op oorlogen zitten, de strijd gaat altijd om het beheer, de eigendom van het land. Soedan, Palestina/Israël, Rusland/Oekraïne, nieuw en ook oud in het theater: Venezuela/Guyana.

Achter het streven naar gemeenschappelijk grondbezit stond de denker Henry George, die uitdrukkelijk zei dat het terugbrengen van de grond naar gemeenschappelijk eigendom niet socialistisch was. Of eigenlijk: grond kan geen eigendom zijn, slechts bezit. George was zeer gelovig en stelde dat alleen de Schepper eigenaar van het land kon heten. En de onteigening van de profiteurs van de onrechtvaardige eigendom moest via de belastingen plaatsvinden. Dit is al met al niet gebeurd en de partij die het op zijn programma heeft moet nog uitgevonden worden.

Maar de eerste helft van de vorige eeuw wordt wat de arbeidersbeweging betreft getekend door zelfbeherende bedrijven in gemeenschappelijk grondbezit. Van bakkerijen en melkslijterijen via schoonmaakbedrijven tot sigarenfabrieken, drukkerijen en stoffenontwerpers (Ploegstoffen!). Het afgebeelde boek is een goede en inspirerende inventarisatie (helaas alleen antiquarisch te vinden).

Een van de drijvende krachten achter Gemeenschappelijk Grondbezit was de schrijver Frederik van Eeden, jarenlang redacteur van de Groene Amsterdammer. Toen men bij dat blad speurde naar een mogelijk inspirerende denker van vroeger voor nu viel de naam Henry George. Het verrast mij nogal dat noch Van Eeden noch de religiositeit van George genoemd worden in een artikel over George voor nu.

Een jaar of dertig geleden waren er nog georgisten in Nederland. Zij gaven een vertaling van George’s hoofdwerk, Progress and poverty, uit. Die vertaling kunt u hier online lezen.
En over George en het streven is beslist nog niet het laatste woord gevallen.

 

Antisemitisme vermomd als antizionisme: een verhaal dat maar niet weg kan gaan

 Dit is het laatste van mijn stukken voor De AS dat ik nog niet uit de ruimen gehaald had. Er stond een passage in die er niet in terecht had moeten komen. Die laat ik bij deze alsnog-publicatie achterwege. Na 31 jaar is de tekst helaas (nog steeds/weer) actueel.

Het speelt in de tijd toen men nog wel eens ‘antifascist’ als beroep invulde op een formulier, de tijd dus waarin professionele werkloosheid lonend en best wel revolutionair beoordeeld werd.
Men had vernomen dat de Centrumpartij een vergaderzaal had weten te bemachtigen in het Amsterdamse Krasnapolsky, onder valse vlag natuurlijk. Snel was er een demonstratie bijeengeorganiseerd die voor het hotel onmiddellijke beëindiging van de gewraakte bijeenkomst eiste.

Op een gegeven ogenblik verscheen er iemand van de directie bij de ingang die de demonstranten bezwoer dat Krasnapolsky nergens van wist. “Dat liegen jullie, stelletje joden,” wist een demonstrant te melden, geheel in de geest van de manifestatie. Krasnapolsky liet de CP-vergadering inderdaad opbreken en wat zegt een van de CP-ers (was het Janmaat zelf?) als hij spitsroeden loopt langs de antifascistische activisten? Inderdaad: “Stelletje rotjoden”.

In diezelfde tijd was er een geslaagde kraakactie: het pand van Internationale Boekhandel Het Fort van Sjakoo in de Jodenbreestraat kon blijven en in plaats van kantoren zou er prettige nieuwbouw voor de kansarmen in dit stukje Amsterdamse binnenstad komen. We hadden nogal wat felicitaties in ontvangst te nemen in de weken daarop. Een daarvan: “Goed dat jullie van die smerige speculanten hebben gewonnen!” “Ja, gelukkig maar; zo zie je maar dat we van een internationaal concern kunnen winnen.” [Te weten Equity & Law.] “Het is één internationale joodse samenzwering”, weet de brenger van de gelukwens nog mede te delen, de gefeliciteerde in verbijstering achterlatend, want die besefte maar al te goed dat hij in de Jodenbreestraat kon verblijven omdat zij er niet meer waren.

Er zijn aardige trekken aan de zogeheten actiebeweging en er zijn zeer onaardige aan. Over de aardige hoeven we het nu eigenlijk niet te hebben. Aardige kanten en onaardige horen bij elkaar als polair tegengestelden: onlosmakelijk aan elkaar verbonden, onbestaanbaar zonder elkaar.
Als uit de zogenaamde autonome hoek (het dagelijkse spraakgebruik houdt het kortweg op ‘de kraakbeweging’) iets voor deze beweging onwenselijks te melden valt, wie is er dan aanspreekbaar?

“Stop de nederzettingen” verspreidt een affiche met de tekst ‘Stop de Israëlische nederzettingen in Palestina’. In een van de lokalen van De Beweging was ‘Palestina’ op het affiche overgeplakt met het woord ‘Amsterdam’, subtiel uit Het Parool geknipt. Het aardige van dergelijke uitingen is dat het comité niet aanspreekbaar is. Op hoge tonen eist men bewijzen en namen van schuldigen, wanneer men met dergelijke berichten wordt geconfronteerd. De schuldigen zorgen er natuurlijk voor nog
anoniemer te blijven.

Met subsidie van XminY weet ‘Stop de nederzettingen’ een krantje te verspreiden in een oplage van 15.000 exemplaren, vermoedelijk gedrukt op de voormalige persen van De Waarheid (als oud-redacteur van deze krant waardeer ik het dat de drukkerij zich niet vermeld wilde zien). Geen van de artikelen is ondertekend. Nu gaat het om een op zich natuurlijk goede zaak. De bezetting van Arabische gebieden, de nederzettingen, het neerslaan van de opstand, het zijn allemaal laakbare zaken. Het wordt een beetje anders als men ideologische bagage en achtergrond van de activisten doorneemt.

‘Stop de nederzettingen’ plaatst nogal wat vraagtekens bij de gangbare mededeling dat Israël de enige democratie in het Midden-Oosten is. Het is een dergelijk niveau van redeneren dat het mij altijd onmogelijk zal maken het Autonome Denken als ook maar enigszins verwant aan het anarchisme te beschouwen. Maar goed, laten we de redenering even volgen, alsof het onze zaak zou zijn: kan een land democratisch heten dat er bezette gebieden op na houdt en dat de bevolking daarvan niet rechtvaardig behandelt? Het antwoord moet dan zijn: ik ken geen land dat in de afgelopen vijftig jaar gebied van een buurland of het hele buurland bezet heeft en waar een dergelijke actie binnen de bezettende staat ter discussie gesteld mag worden. Nazi-Duitsland, de Sowjet-Unie, China, Marokko, Indonesië, Irak – men noeme maar op. In Israël kan het wel. In Syrië wordt gemakshalve een opstandige stad gedecimeerd en het is er beter voor de gezondheid het portret van de president voor iedereen zichtbaar op te hangen -maar ja, wat heet democratie, nietwaar? De constatering is simpel: XminY en het Autonome Centrum zouden nooit de moeite en het geld er voor over hebben om vijftienduizendvoudig op te roepen tot actie tegen en boycot van Syrië, ook al houdt dit Libanon en een deel van Koerdistan bezet. Selectieve verontwaardiging heet zoiets, en er zit een luchtje aan.

Hoho, hoor ik al zeggen, dat hebben we nu wel gehad, antizionisme is géén antisemitisme. Goed, wat denkt u van de volgende passage uit het krantje, onder het tussenkopje ‘Geïnstitutionaliseerd [sic] racisme’: “De gescheiden behandeling van joodse en Palestijnse bevolkingsgroepen werd gerechtvaardigd door de orthodoxe joodse ideologie, die de joden als het uitverkoren volk van God plaatst boven alle andere volkeren. Een ideologie die zegt: wij zijn superieur, zij zijn inferieur”.1) De uitleg waar deze orthodoxe joodse ideologie terug te vinden is ontbreekt uiteraard. In het oude testament misschien? Of toch maar in de beruchte antisemitische Protocollen van de Wijzen van Zion?

Het socialisme van de onwetenden, zo noemde Isaac Deutscher het antisemitisme in linkse kringen of in de onderste lagen van de samenleving. 2) Een mooie typering maar hij is niet consequent, want hij neemt Marx in bescherming. Karl Marx vereenzelvigt in zijn Zur Judenfrage de jood met woekeren en sjacheren, en dit is het voorland van iedereen in het kapitalisme, niet alleen meer van de jood. De oplossing van het probleem van jood en kapitalisme tegelijk is de opheffing van de jood. Ach nee, natuurlijk moeten we dit niet als een oproep tot fysieke vernietiging opvatten, we moeten maar denken aan een hegeliaanse Aufhebung en met de symbolische jood van Marx heffen we het kapitalisme ook op (trouwens, hij was zelf jood, hoe kon hij dan antisemiet zijn?).
Maar het staat er toch allemaal maar.

Het socialisme van de armen van geest is ook te vinden bij Saint-Simon, bij Proudhon, bij Bakoenin (die al te goed weet dat zijn tegenstrever Marx “er één is”). Als de joden Christus niet gekruisigd hebben dan zijn het toch in ieder geval woekeraars. 4) Als het antisemitisme socialisme van de armen van geest is dan is het socialisme voor de rijken van geest waarschijnlijk een schaars goed. Ook geen verrassende mededeling. Overigens is het al te veel eer te denken dat men in autonome kringen kennis heeft genomen van marxistische of anarchistische klassieken die in de fout gingen of dat men zich op een bepaalde christelijke redenering beroept. Was het maar waar, zou je denken, dan wist je waartegen je te strijden had.

De autonomen maken zich druk over Palestina, zonder overigens duidelijk te maken waar de beoogde grenzen van dit land zouden moeten liggen. Ze willen nog weleens goed op de hoogte zijn van de religieuze achtergrond van deze of gene speculant; en de burgemeester van Amsterdam is nu eenmaal per definitie een zwijn. 5) Nee hoor, dit is fout gezegd, hoor ik al als tegenwerping. “Wij horen daar niet bij.” Het tegendeel moet je maar bewijzen. “Trouwens, wat moeten we met een verzameling losse voorbeelden?”

Tja, wat is discriminatie anders dan een verzameling voorbeelden, zolang zij niet door wetten namens de staat of gebruiken namens ‘de meerderheid’ bevestigd wordt? Kun je de oprispinkjes van autonomen vergelijken met bijvoorbeeld de smakeloze vertoningen in en om de voetbalstadions? Het antwoord is: ja, want uw internationalistisch aandoende pretenties zijn vals. Heb het eerst maar eens over de superioriteitsideologie van de indiaan, of de islamitische Arabier, of over het repressieve karakter van de regering van Soedan of Saoedi-Arabië, dan wordt uw moreel recht van spreken in ieder geval groter. Tot dan staat u onder de verdenking van een laf antisemitisme waarvoor u niet eens echt durft te stáán.

NOTEN:

(1) ‘Stop de nederzettingen’, oktober 1991, p. 8
(2) Isaac Deutscher, De niet-joodse jood, Baarn 1969, p. 99
(3) “Suchen wir das Geheimnis des Juden nicht in seiner Religion, sondern suchen wir das Geheimnis der Religion im wirklichen Juden. Welches ist der weltliche Grund des Judentuns? Das praktische Bedürfnis, der Eigennutz. Welches ist der weltliche Kultus des Juden? Der Schacher. Welcher ist sein weltlicher Gott? Das Geld. Nun wohl! Die Emanzipation vom Schacher und vom Geld, also vom praktischen realen Judentum wäre die Selbstemanzipation unsrer Zeit.” Karl Marx, ‘Zur Judenfrage’, in: Die heilige Familie, Berlin 1953, p. 59-60
(4) De lijst is natuurlijk steeds uit te breiden. Er is ongetwijfeld een excuus voor, maar hoe onaangenaam doet het niet aan dat in Felix Ortts sleutelroman Felicia de zedeloze schurk door de jood Mozes Augurk wordt verbeeld.
(5) In het Amsterdamse kraakblad De Grachtenkrant is tijdenlang in een wekelijkse column burgemeester Van Thijn uitgemaakt voor fascistisch zwijn, zijn politie vergeleken met de SS en wat er verder aan fijngevoelige vergelijkingen mogelijk was. Moet het echt uitgelegd worden dat deze regent op alle mogelijke manieren bestookt mag en moet worden, behalve deze?

- Afbeelding: Door M.Minderhoud – Eigen werk, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1307637

Following Christ rather than being a christian

 In the days of yore, when real socialism still reigned supreme in what was called the Union of Socialist Soviet Republics, I visited Moscow - simply as a tourist. I cannot remember any more how we came to talk about it, but the word tovaríshch came up (unknowing persons like I said "tohvárish"). The guide taught us how to pronounce it properly. And then - not knowing what to expect - I said: "Since the proletariat is in power here I should call you tovaríshch then."
His reaction was even more critical than I might have expected. He replied: "Oh no, I'm not a tovaríshch. Mr. Brezhnew is a tovaríschch, and other high figures from the Kremlin are."
So the salute of comrades amongst each other had become a title of someone in power behind high walls. The world had been put upside down and the comrades were in control. You'd better obey them.

I had to think of what I was told in Moscow while I was trying to formulate why I do not like to be called a christian, and will hesitate to call myself by that name. Pat Robertson is a christian. Joseph Ratzinger is a christian. George W. Bush is very much a christian. So is Tony Blair. Or John Howard. Or Angela Merkel. Or "my" national Harry Potter Jan-Peter Balkenende.
I do not see how you could honestly say: oh no, they are not really christians. Just like there were and maybe still are communists who would say: Mr. Brezhnew was not a real communist. Socialism still has to be realised some time in the future. Maybe I can agree with that thought, but you cannot rid communism of the dictatorship of the tovaríshchi any more. Neither can you get rid of the stains attached to calling yourself a christian in 2006. It is a company I by definiton do not want to keep.

"Christian" is not about being someone. There are some places where being a christian is a matter of identity first and foremost. It is beyond irony that exactly these christians are being forced out of their homes thanks to the actions of christians like Bush and Blair (if you don't understand this: I am referring to the earliest communities of those following Christ, in the so-called Middle-East). Following Christ ("being a christian") is a task you take up (Matth. 11:25-30) voluntarily. That is the best you can say about it.

And in the final analysis in more than one sense following Christ means liberation of christians. That indeed is something to strive for.