24 juli, 2021

Dorothy Day: Leven alsof de waarheid werkelijk waar is

Over Dorothy Day is veel geschreven in de VS, veel bronnen aangaande haar leven zijn uitgegeven als boek en er zijn nogal wat biografische schetsen te vinden. Zij mag een bijzondere verschijning in het politieke landschap van de VS heten, maar in het Nederlands is of was nog niet veel over haar verschenen.
Bescheiden kerel die ik ben verwijs ik naar De paus beveelt christen-anarchiste ter navolging aan en mijn inleiding in wat toen het enige Catholic Workerhuis van Nederland was, Christen-anarchisme, paradox of paradigma?
Het idee van de Huizen van Gastvrijheid die onder auspiciën van Day op veel plaatsen in de VS zijn opgericht kwam van de Frans/Canadese/VS-denker Peter Maurin, die zijn inspiratie vond bij de vroege christenen – tot en met de Ierse zendelingen die West-Europa het christendom hebben gebracht. Maurin was de denker, die tot zijn eind aan toe zijn gedachten uitsprak in toespraken, Day was de schrijfster die ook meer in de praktijk handelde.

Huizen van Gastvrijheid zijn in de praktijk opvangplaatsen voor wie geen huis heeft, in Nederland voor illegaal verblijvenden – het huisvesten van wie in nood is is een van de handelingen waartoe in de Bergrede vermaand wordt. Een Werk van Barmhartigheid wordt het dan ook genoemd. Iets dergelijks geldt voor de soep- & broodlijnen die in of vanuit de huizen worden georganiseerd voor de armen.
Voor Peter Maurin was essentieel in zijn christen-anarchisme dat men terug naar het land ging en zelf landbouw (en veeteelt) bedreef.

Het is een anarchisme dat niet toewerkt naar de Grote Kladderadatsj, want met het huisvesten en voeden van armen kan men aan de gang blijven, en ook met het oprichten van eigen boerenbedrijven. Men kan ook zeggen: dit is de revolutie, niet het doel telt, maar de weg. Maurin had niets op met stakingen, “strikes don’t strike me”, en noemde de mede door hem opgerichte Catholic Worker geen beweging, “movements don’t move me”. Dorothy Day is daar makkelijker in en doet ook mee met picketlines bij stakingen, zeker ook bij die van de United Farm Workers onder leiding van geestverwant César Chávez. Bij Maurin stond de geestelijke omwenteling voorop. Voor een verzameling vertaalde teksten verwijs ik weer naar eigen werk hier of elders


.

Christen-anarchisme verschilt (ook) op dat punt van het seculiere anarchisme: het stelt zijn doel in een toekomst die ver, ver weg lijkt, hier is de einder duidelijk het doel. En overigens: het Koninkrijk Gods is binnen in u, zoals aartsvader Tolstoy citeert.
Een biografie van Dorothy Day is er nu in het Nederlands, van de hand van Jim Forest, die eerder een korte biografie van Thomas Merton heeft geschreven, evenals Day een “bekeerling” van licht protestantisme naar nogal zwaar katholicisme, en geïnspireerd door de Catholic Worker.
Van mensen die het konden weten vernam ik dat de zondigheid die Merton had op te biechten en kwijt te spelen zoiets was als wat ik maar promiscuïteit zal noemen. Moest dat echt verzwegen worden?

Jammer dat Forest nogal duidelijk getuigt niets te weten van het anarchisme, dus al evenmin van het christen-anarchisme. Jawwel, als het over anarchisme gaat moet altijd een uitleg komen van de etymologie van het begrip en een summiere aanduiding van het streven. Welnu, anarchisten willen volgens Forest geen koning. Nu weet ik wel dat de VS geplaagd worden door gebrek aan republikeinen met een kleine r en democraten met een kleine d, maar zoveel onkunde had ik toch niet verwacht. Over het anarchisme van Day vermeldt hij later dat ze liever zei dat ze personalist was. Dat voorkwam verwarring. Dat kan ik mij voorstellen, maar daarmee was zij nog geen niet-anarchiste. Het streven van de Catholic Worker wordt omschreven als werken aan de nieuwe maatschappij in de schoot van de oude. Die is typerend van Kropotkin afkomstig, vergelijk het met de even kropotkiniaanse tweehandentheorie van Roel van Duijn: met de ene hand de oude orde afbreken, met de andere de nieuwe opbouwen. Ook Berdjajev en Tolstoy als inspiratiebronnen zijn toch echt anarchisten. Dit kan misschien niet gezegd worden van Dostojewski, wiens Gebroeders Karamazov voor Day wellicht de grootste inspiratiebron was – buiten de bijbel en heiligenlevens.

Catholic Workers zijn vanaf de begintijd van de atoombewapening activisten tegen de oorlog en de oorlogsvoorbereiding geweest. In de jaren vijftig was voor Day en anderen de verplichte oefening te schuilen voor een ingebeelde atoomaanval het actiepunt bij uitstek – het heeft haar in de gevangenis doen belanden. Strijd tegen de dienstplicht, opkomen voor burgerrechten, de landarbeidersstakingen, en intussen reiznen binnen en buiten de VS en het aan de gang houden van huizen en de redactie van het maandblad Catholic Worker – tot zij het niet meer kan.

Het dient gezegd: voorzover ik inzicht heb in leven en werken van Dorothy Day is het geheel met vlotte pen en zonder weglating van misschien pijnlijke bijzonderheden geschreven. Sommige gebeurtenissen waren voor mij persoonlijk nogal confronterend door de manier waarop ze ter sprake kwamen zonder de besmuiktheid die Forests biografie van Merton kenmerkt: haar abortus, de scheiding van haar geliefde die zeker niet meeging in haar katholicisme en tenslotte het lichamelijk verval in haar laatste jaren. Ja, zij heeft verdriet en spijt van die scheiding – het maakt haar menselijker dan ik uit andere beschrijvingen heb kunnen opmaken.

Aan het streven haar tot heilige te verklaren had gerust minder aandacht besteed mogen worden. Daar is zij protestant in gebleven en terecht: iedereen is geroepen tot heiligheid, “zo makkelijk wil ik niet weggezet worden” is het bekende citaat van haar er over al heeft zij het naar Forest weet maar een keer gezegd.

Dit geldt ook voor wat ik als titel heb gebruikt voor dit stuk, wat leerling/volgeling Daniel Berrigan zei ter gelegenheid van haar overlijden op 83-jarige leeftijd in 1980. Mooi raadselachtig, duister, diep!

  • Jim Forest, Alles is genade – een biografie van Dorothy Day. Vertaling van All is grace, door Anna Moorman. Eindhoven: Damon, 2020. 395p., €29.90.

 

15 juli, 2021

Iedereen is anarchist


Het inleidende boekje van Peter Storm roept bij mij de vraag op: hoe en waarom besluit je “voor het anarchisme te kiezen”. Peter schrijft dat hij van het trotskisme is overgestapt naar het anarchisme, hij heeft op dat punt illustere voorbeelden: Murray Bookchin, Daniel Guérin, ook André Gorz beschouw ik als behorende tot die categorie. Maar kan het wel een enkele politieke, weloverwogen stap zijn? Is het dan een persoonlijke keuze? Dat laatste kan in de praktijk ontkend worden aan de hand van het voorbeeld van Andalusische boeren en landarbeiders, en Lucien van der Walt in Black Flame betoogt dat het anarchisme een radicale arbeidersbeweging is of niet is. Daartegenover staat de opvatting van het anarchisme als eschatologische, mystieke stroming, dezer dagen beklemtoond door Simon Critchley. Niks eschatologisch, zegt Jerome Mintz dan weer, het gaat om lotsverbetering.
Het interessante en misschien wel het aardige van het anarchisme is dat die zielen ach, tegelijk in de borst van de anarchie leven.

Ik heb al een partij namen die u misschien niets zeggen voor u uitgestort en ook dat hoort bij het anarchisme. Men ontkomt niet aan boeken en wat er in neergelegd is, waarmee ik weer bij Peter Storm terug ben – die natuurlijk ook allerlei namen laat vallen en geen van de bovenstaande…

*

Een korte gedachtenwisseling met onze zeergewaardeerde auteur bracht mij tot nadere introspectie: wat bracht mij tot de “keuze” voor “het anarchisme”, die overigens van begin af aan marxiaans gekleurd is geweest (ik zou net zo lief “marxistisch” schrijven maar dit woord wordt dezer dagen dan weer grootschalig misbruikt). Er zijn twee niveaus waarop men “kiest” voor anarchisme. Het eerste is eigenlijk eigen aan iedereen. Tenzij men masochistisch ingesteld is, en tot op welke hoogte zou men dat zijn, wil niemand gekoeioneerd worden door machtigen, of uitgebuit worden voor de rijkdom van die machtigen. En bijna iedereen doet als vanzelfsprekend aan wederzijds hulpbetoon en verwacht dat bepaalde dingen (namens het) collectief worden geregeld. Iedereen is tot op zekere hoogte al communist of anarchist (ooit waren de woorden synoniem, de Russische bolsjewieken hebben de verwarring gesticht).

Een ziekenhuis dat winst moet maken zal de meeste mensen tegen de borst stuiten. Openbaar vervoer is een gemeenschappelijke voorziening. De brandweer is er niet voor de winst. Men zou het ook denken van scholen en universiteiten, van bibliotheken, de neoliberale drogredenering dat winststreven en concurrentie tot “efficiëntie” leiden gelooft geen mens, ook de neoliberale ideologen zelf niet. “De staat” hoort een gemeenschappelijk belang te behartigen, die gedachtengang kan men communistisch noemen. Dan weer niet anarchistisch, omdat het afwijzen van de staat er inherent aan is. En aan de staat als repressief orgaan kan men niet voorbijgaan.

Weerzin tegen de staat die gejammer over de belastingen te boven gaat is in georganiseerd verband vormgegeven in de weigering als lijfeigene tot moordenaar te worden afgericht, de dienstplicht. In Nederland een vast punt voor anarchisten, van de Christelijke Broedergemeente (bekend als Zwijndrechtse Nieuwlichters) tot en met Onkruit. En toen was het afgelopen. De dienstplicht werd in de ijskast geschoven en daarmee een beproefd actiepunt voor anarchisten, of: voor het anarchisme. In mijn persoonlijke geschiedenis was de keuring – wat voor soort artsen leent zich daar eigenlijk toe? – voldoende vernedering om een tijdlang jongens bij de poort op te wachten met de oproep deinst te weigeren, wat na de vernederende ervaring van de keuring vrijwel altijd in goede aarde viel (maar toch maar zelden werd opgevolgd: teveel gedoe…).

Afwijzing van gedwongen dienstbaarheid en vanzelfsprekende communistische gezindheid (Graeber en Schinkel wijzen er op) zijn dus de niveaus waarop zo goed als iedereen anarchist is.
Er moet altijd even uitgelegd worden dat met dat anarchisme geen chaos trappen of bommen gooien bedoeld wordt. Zoals Arthur Lehning ooit gezegd heeft (ik geef het weer uit mijn hoofd): als bommen gooien anarchistisch is, is Nixon de grootste anarchist ter wereld.

Kortheidshalve zeg ik op dit punt maar even: wordt vervolgd.

Genoemde auteurs:

  • Murray Bookchin, The ecology of freedom (bijvoorbeeld)
  • Daniel Guérin, bloemlezing Ni Dieu ni maître, eigen teksten: Pour le communisme libertaire
  • André Gorz, Adieux au prolétariat: Au-delà du socialisme
  • Jerome Mintz, The anarchists of Casas Viejas
  • Uitgelichte afbeelding: Door Rob Bogaerts / Anefo – http://proxy.handle.net/10648/acc64a44-d0b4-102d-bcf8-003048976d84, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=65691093

 

Nieuw boekje over het anarchisme – ook voor jou!


Eindelijk verschenen! ‘Het anarchisme – ideeën, concepten, praktijken’, een kleine inleiding in de anarchistische gedachtewereld. Peter Storm – ja, ik dus – schreef de tekst. Joke Kaviaar droeg enkele tekeningen bij. Douwe van der Werf verzorgde de vormgeving. Een heel aantal vrienden en kameraden hebben op allerlei manieren meegeholpen, van aanmoediging, via het opsporen van typo’s tot en met het doen van verstandige suggesties ter verbetering. Het is de tweede uitgave van Ravotr Edities/Ravotr Editions, mijn kleine uitgeefproject. De complete tekst staat intussen ook op de website: https://peterstormt.nl/ravotr-uitgaven/het-anarchisme-ideeen-concepten-praktijken/

Het ding staat inmiddels dus online, maar is niet voor niets gedrukt! Het boekje is beschikbaar tegen een donatie. De kostprijs voor mij is 2,25 euro per exemplaar. Als mensen die het missen kunnen, iets meer dan dat doneren, bijvoorbeeld drie euro, dan kan ik mensen met erg weinig geld het boekje ook onder de kostprijs meegeven, eventueel ook gratis als mensen niks kunnen missen. Wie er meer dan drie euro voor over heeft, hoeft zich natuurlijk niet in te houden. Opbrengst van al die donaties gaat naar een eventuele herdruk, naar andere uitgaven van Ravotr Edities/ Ravotr Editions, of naar een ander anarchistisch project in de zelfde geest. Extra inkomsten uit het boekje zoek ik dus zelf nadrukkelijk niet.

Ik hoop binnenkort kleine presentaties van het boekje te kunnen verzorgen, her en der in Nederland en België. Bij die presentaties zal het boekje dan uiteraard beschikbaar zijn, tegen de hierboven genoemde donatie. Ik zal dan een praatje houden en iets vertellen rond doel, inhoud en totstandkoming van het boekje, en ga er dan ook graag over in gesprek met aanwezigen. Ook op die manier hoop ik wat aan de bekendheid, toegankelijkheid en verbreiding van het anarchisme bij te dragen.

Wil je zo’n presentatie bij jou in de buurt? Neem gerust contact met me op via ravotrinfo (at) protonmail.com Voor de presentatie zelf hoef ik niets, ik ben veel te blij met de gelegenheid om zoiets te doen! Wel vraag ik om reiskosten, anders zou het hele project me zoveel gaan kosten dat het meteen het laatste project van dit type wordt.

Vooralsnog ga ik het boekje niet via mailbestelling verkopen en verzenden. Daar heb ik de tijd niet voor, en om reden van privacy maak ik mijn rekening ook niet beschikbaar voor zoiets. Wel hoop ik het boekje via diverse verkooppunten beschikbaar te maken. Ben jij werkzaam bij zo’n verkooppunt, een boekhandel, een distro? Wil je graag het boekje beschikbaar maken voor jullie publiek? Neem er gerust contact met me over op. Ook zal ik er voor zorgen dat ik er bij politieke activiteiten een handvol exemplaren bij me heb. Spreek me gerust aan als je me kent, of mail me. Ook zonder verzending is er wellicht toch iets te regelen.

Ik hoop van mensen te horen!